ҚАУІП ҚЫТАЙДАН

«ULYS» túsinikteme: Жақында АҚШ-тың вице-президенті Майк ПЕНС Ақ үй әкімшілігінің Қытайға қатысты саясаты туралы арнайы мәлімдеме жасаған болатын. Соның ең өзекті жерлерін ағылшын тілінен тікелей аударып, назарларызға ұсынып отырмыз.

Бейжің бұрын-соңды болмаған жағдайда күшін көрсетуге бел буып кірісті. Қытай кемелері әкімшілік-аумақтық тұрғыда Жапонияға тиесілі Сенкаку аралдарын тұрақты карауылдай бастады. Қытай басшысы 2015 жылы Ақ үйде тұрып «оның елі Оңтүстік Қытай теңізіне әскер әкелуге ниетті емес» деп мәлімдеген еді, бірақ Бейжің қазір жасанды аралдарға әскери базаларын құрып, кемелер мен әуе шабуылдарына қарсы күштерін әкеліп қойды.

Бүгінде Қытай тыңшы мемлекетке айналды. Бұл істе олар АҚШ-тың технологиясына иек артып отыр. «Қытайдың ұлы қорғаны» атты интернет ақпаратын қатаң сүзгіден өткізетін жоба жасалды.

2020 жылға қарай Қытай билеушілері адам өмірінің әр қырын виртуалды түрде бақылауға алатын жүйені енгізгелі отыр.

Қытайдағы діни бостандықта мәз емес. Христиандар, буддистр мен мұсылмандарға қысым жасаудың жаңа науқаны қарқынды жүріп жатыр.

Өткен айда Бейжің Қытайдағы ең ірі жерасты шіркеулерінің бірін жапты. Билік бүкіл ел бойынша крестерді қиратып, Библия кітаптарын өртеп, дін қызметкерлерін темір торға тоғытуда. Бейжің жақында Ватикамен мәміле жасады. Бұл келісім бойынша атеистік Коммунистік партия католик молдаларын өздері тікелей тағайындай алады. Осыған қарап Қытай христиандарын азапты күндер күтіп тұр деуге әбден болады.

Бейжің буддистерді де қуалап жатыр. Соңғы 10 жылдың ішінде 150-ден астам тибет будис монахы діни наным-сеніміне жасалған қысымға наразылық ретінде өзін өртеп жіберген. Коммунистік партия Шыңжаңда 1 миллион мұсылман ұйғырды миларын әбден айналдыру үшін үкімет лагерлеріне қамады. Лагерден босап шыққандар ондағы азапты айта алмай, зарлап отыр.

Қытай АҚШ үкіметінің іс-әрекеттері мен мақсаттарына қарсы күресті күшейтті. Оның ішінде, Американың одақтастары мен жауларымен өзінше қарым-қатынас орнатуда.

Қытай ықпалын кеңейту үшін «қарызға батыру дипломатиясын» кеңінен пайдалануда. Бүгінде бұл ел Азиядан Африкаға, Еуропадан Латын Америкасына дейінге мемлекеттердің үкіметтеріне инфрақұрылымды дамыту деген желеумен жүздеген миллиард долларды аямай үлестіруде. Бұл берешектің терминдері өңін айналдырып, ең көркем түрде түсіндірілуде, бірақ олардың астарында Бейжіңнің үстемдігін күшейту жатыр.

Мысалға Шри-Ланканы алайық. Қытайдың мемлекеттік компанияларынан қыруар қарыз алған бұл ел коммерциялық бағытта деп түсіндірілген, бірақ анық күдік тудырып отырған айлақты салуға рұқсат беруге мәжбүр болды. 2 жыл бұрын алған таудай берешегін уақытылы қайтара алмаған Шри-Ланка үкіметін Қытай қысымға алып, ақыр аяғында жаңа айлақты Қытай жағына басы бүтін беруге еріксіз көндірді. Енді бұл айлақ Қытайдың алдыңғы қатарлы теңіз-әскери базасына айналатын күн алыс емес!

Бейжің Венесуэладағы жемқор және дәрменсіз Мадуро режимін де қарызға белшесінен батырып, берешектің өтемі ретінде мұнайына толық өз қарауына алды. Сондай-ақ Қытай Венесуэлаға несие беріп отырған жалғыз ел, Бейжің Венесуэла халқына 50 млрд-тан астам несие таратқан. Бейжің Қытайдың стратегиялық мақсаттарын қолдайтын партиялар мен үміткерлерге тікелей қолдау көрсетіп, кейбір елдердің саясатына араласып отыр.

Былтыр Қытайдың Коммунистік партиясы Латын Амарикасындағы 3 мемлекетті Тайпеймен арадағы қарым-қатынасты үзіп, оны Қытайдың құрамында деп тануға көндірді. Бұл амалдар Тайвандағы тұрақтылыққа қауіп төндіріп тұр.

Сіздерге Қытайдың біздің елде жасап отырған іс-әрекеттері туралы айтқым келеді, олардың біразын барлау қызметінен алдық, кейбірін халыққа жариялаймыз. Бұлардың бәрі ақиқат нәрселер.

Бейжің АҚШ-тың ішкі саясатына араласу айла-амалын белсенді жүргізіп келеді. Қытайдың Коммунистік партиясы америкалық бизнес нысандарын, киностудияларды, университтерді, сараптамалық орталықтарды, ғалымдарды, журналистерді және өңірлік, штаттық, федералды билік өкілдерін қатты ынталандырып отыр.

Ең сорақысы, Қытай Америка халқының қоғамдық пікіріне, 2020 жылғы президент сайлауына ықпал етуге барын салып отыр. Президент Трамптың көшбасшылығы олардың адымын аштырмай отыр, сондықтан Қытайға келесі сайлауда басқа басшының сайланғаны ауадай қажет.

Қытай Американың демократиясына араласып отыр. Бұған еш күмәндануға болмайды. Маусымда Бейжің «Пропаганда және цензура мәселесі» деген маңызды құжат қабылдады. Онда оның стратегиясы анық баяндалған. Бұл құжатта Қытай АҚШ-тағы әртүрлі жергілікті топтардың арасына жік салу үшін дәл және сақ әрекеттер ұйымдастыруы керек» деп анық жазылған. Сонымен бірге, Бейжің америкалықтардың қытай саясатын оң қабылдауына ықпал ету үшін белсенділерді, озық топтарды және үгіт-насихат материалдарын іске қосып отыр.

Қытайдың жоғары лауазымды шенеуніктері бизнес лидерлеріне ықпал етіп, біздің сауда саласындағы іс-шараларымызды айыптауға көндіруге әрекет жасауда. Қолданғандарға Қытайда кедергісіз жұмыс істеуге кепілдік беріп отыр. Жақында болған оқиғадан бір мысал: Қытай ірі америкалық корпорацияларға біздің әкімшіліктің саясатын айыптаудан бас тартса, лицензияларының күшін жоямыз деп қоқан-лоқы жасады.

Бақытымызға қарай, америкалықтар сатылып отырған жоқ. Мысалы, америкалық фермерлер Президент жағында және оның саяси бағдарынан нақты нәтиже көріп отыр. Осы аптада АҚШ-Мексика-Канада келісім-шарты сәтті жасалды. Осылайша біз Солтүстік Америка нарығына АҚШ өнімдерін шығаруға мүмкіндік алдық. Бұл америкалық фермерлер мен америкалық өндірушілердің үлкен жеңісі.

Қытайдың әрекеті біздің саясатқа ықпал етуге ғана бағытталып отырған жоқ. Бейжің экономикалық мүддесін қорғау үшін де қам қылып жатыр.

Бейжің Қытайда жұмыс істейтін америкалық бірлескен кәсіпорындардың ішінде «партия ұйымдарын» құруды талап етуде, осылайша Коммунистік партияның ықпалын арттырып, жұмысқа алу мен инвестицияға қатысты шешімдерді қабылдауда дауыс беру, тіпті вето қою құқығына ие болуды көздеп отыр.

Қытай билігі Тайванды жеке географиялық аумақ ретінде қарастыратын немесе Тибетке байланысты қытай саясатын қолдамайтын америкалық компанияларға да қысым жасап отыр. Бейжің уебсайтында Тайванды «Қытайдың провинциясы» деп атамаған Delta Airlines-ті жариялы түрде кешірім сұрауға мәжбүрледі. Сондай-ақ Marriott-тан Тибетке туралы тіуиттік жазбаға лайк басқан америкалық қызметкерді жұмыстан шығаруды талап етті.

Бейжің Голливудтан Қытайды тек қана жағымды жағынан суреттеуді талап етуде. Бұл талапқа көнбеген студиялар мен продюсерлерді жазалап жатыр. Бейжің Қытайды сәл болса да сынаған киносценарийлерді редакциялатып, цензураны күшейтті. Мысалы, “World War Z” (“Z дүниежүзілік соғысы”) фильміндегі вирус Қытайдан шықты деген жерін алдырып тастаған. Сондай-ақ, “Red Dawn” (“Қызыл арай”) фильміндегі құбыжықтарды қытайлық емес, солтүстікамерикалық деп өзгерттірген.

Бизнес пен ойын-сауықтан басқа Қытайдың Коммунистік партиясы АҚШ пен бүкіл әлем бойынша үгіт-насихат материалдарына миллиардтаған доллар жұмсауда.

China Radio International (Қытайдың халықаралық радиосы) қазір Бейжіңді жақсы жағынан насихаттайтын 30-дан астам хабар таратады, олардың көбі АҚШ-тың ірі қалаларына таралады. The China Global Television Network-ты (Қытайдың Ғаламдық телевизия желісі) 75 млн-нан астам америкалық тыңдайды екен, оның хабарларын Коммунистік партия тікелей бақылайды.

Коммунистік партия америкалық журналистердің Қытайдағы отбасы мүшелеріне қоқан-лоқы жасап, біразын қамап тастады. Бейжің АҚШ-тың ақпарат құралдарының уебсайттарын жауып тастады, біздің журналистерге виза беру ісін қиындатып жіберді. Мұндай қыспақ New York Times қытай басшыларының байлығы туралы зерттеу есебін жариялағаннан кейін басталды.

Цензура ғылым-білім саласында да асқынып тұр.

«Қытайлық студенттер мен ғалымдар қауымдастығының» АҚШ кампустарында 150-ден астам филиалы бар. Бұл топтар Америкада оқитын 430 мың қытай азаматына әлеуметтік іс-шаралар өткізуге көмектесіп отыр. Сондай-ақ олар Коммунистік партияның бағыт-бағдарынан ауытқыған қытай студенттері мен америкалық мектептер туралы ақпаратты Қытай елшіліктері мен консулдықтарына шұғыл жеткізіп тұрады. Мысалы, жақында Мериленд университетінде қытай студенті диплом алу салтанатында Америкадағы «сөз бостандығының жылы лебі» туралы айтқан. Оның бұл сөзін Коммунистік партияның ресми газеті сынап жазды. Осылайша әлгі қызды Қытайдың қатаң бақыланатын әлеуметтік желісіндегілер талап, жерден алып, жерге салды және оның Қытайдағы отбасы мүшелеріне қуғынға ұшырады. АҚШ-тағы ең ауқымды жобалардың бірі болып келген Қытайдың студент алмасу бағдарламасының аясы аяқ астынан тарылып шыға келді.

Бейжің университеттер, сараптамалық орталықтар мен ғалымдарға ақшаны аямай береді. Бірақ егер олардың еңбектерінен Коммунистік партияның ісіне қайшы келетін ой-пікір табылса, бірден қысымға тап болады. Сондықтан қытай сарапшылары Бейжің саясатына қарсы пікір айтса, виза берілмейтінін жақсы біледі.

Қытайдың ұлы жазушысы Лу Син: «Қытай шетелдіктерге мал ретінде немесе әулие ретінде қараған, бірақ оларға ешқашан тең адам ретінде қарамаған» деп жазады. Бейжің сөзден нақты іске көшеді деп сенім артады. Бірақ біз Қытаймен арадағы қарым-қатынасымыз әділдікке, ортақ игілікке және біздің егемендігімізді құрметтеуге негізделмейінше, қол қусырып, отыра алмаймыз.

 

Ернат ҚАШҚЫНОВ, ағылшын тілінің маманы, журналист